Kan de lerarenopleiding basisonderwijs de toekomstige leerkrachten aanzetten tot de noodzakelijke veranderingen in het onderwijs?

Vanessa Janssens (leerkracht 1^ste leerjaar en innovator in de Henri D’Haese school, Gentbrugge) wisselde hierover van gedachten met Ludwig Pissens (directeur Vrije Basisschool Lebbeke)

Het  is geenszins onze bedoeling de lerarenopleidingen zoals ze nu functioneren te hekelen. Zoals in ieder team zijn ook daar lectoren goed tot zeer goed bezig (3D lectoren). Anderen echter hebben naar ons inziens nog een hele weg af te leggen. Verder is de ene lerarenopleiding ook de andere niet. Ook hier zijn grote verschillen. De lectoren maken immers het verschil, zij doen ertoe. Via hun gezamenlijke antwoorden (zij delen hieromtrent dezelfde mening) op 10 vragen proberen Vanessa en Ludwig hun visie op de toekomstige lerarenopleiding te schetsen. We hebben niet de pretentie volledig te zijn maar willen wat stof tot nadenken en discussie meegeven.

1) Is het voldoende leerkrachten te vormen die enkel “doeners” zijn?

De combinatie “denker-doener” is meer waardevol en geeft de leerkracht ook meer uitdaging. Een denker zijn houdt in dat leerkrachten naslagwerken lezen, zich verdiepen in uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden, zelf onderwijsvernieuwingen uitproberen, zelf oplossingen voor problemen zoeken in de literatuur, onderzoek doen in de klaspraktijk,… Als denker ben je op deze manier ook een stimulerend voorbeeld  voor je leerlingen, je studenten…

Als een leerkracht denker én doener is, komt er wellicht sneller vernieuwing en verandering op de werkvloer.

2) Benut de lerarenopleiding voldoende de talenten van hun studenten en hun lectoren?

Uit eigen ervaring kan ik (Vanessa) zeggen dat dit nog te weinig gebeurt. Het zou goed zijn indien een gepassioneerd student zijn kennis rond bijv. onderwijsvernieuwing via voordrachten mag overbrengen naar medestudenten en zelfs lectoren. Je kan ook gepassioneerde leerkrachten uit de basisschool inschakelen in de lerarenopleiding. De praktijklectoren (pedagogen) en vaklectoren kunnen dan de plaats van de leerkrachten basisonderwijs tijdelijk innemen. Zo doen ook zij ervaring op in het basisonderwijs. Wat we ook nog te weinig zien in sommige lerarenopleidingen is dat de talenten van lectoren onvoldoende herkend en erkend worden.

Een voorbeeld.

Toen ik, Vanessa, nog student was, had een lector verhalen geschreven die we als student konden gebruiken in de kleuterklas. Deze waren in mijn ogen zeer goed, uitdagend en ze stimuleerden de creativiteit zowel van de toekomstige leerkracht als van de  kinderen in de klas. Er zat zoveel techniek,woordenschat…. in, waarmee je achteraf heel wat kanten uit kon in de klaspraktijk.

Ik vond deze verhalen zeker passend voor de kinderen en leerkrachten van de 21^ste eeuw. Jammer genoeg werden deze verhalen  door zijn collega’s pedagogen, in het bijzijn van de studenten, als niet passend voor de kleuterklas onder de mat geveegd. Ingevolge deze ervaringen ben ik talentgericht kijken, probleemoplossend denken, techniek, wetenschappen, creativiteit, ….in het onderwijs nog belangrijker gaan vinden.

3) Krijgen de studenten de kans om creatief te zijn?

Er vangen ieder jaar honderden creatieve 18-jarigen de lerarenopleiding aan.

Jaar na jaar vermindert hun creativiteit aangezien zij zich moeten schikken naar de visie en de wil van sommige individuele lectoren.

Ook niet alle stagescholen staan open voor creativiteit en/of vernieuwing. De grootste problemen ontstaan als stageschool en lerarenopleiding een verschillende visie hebben. Op het werkveld staan de leerkrachten soms al verder dan wat de studenten aangeleerd krijgen in sommige lerarenopleidingen. De studenten leren er soms nu nog hoe er les gegeven moet worden in de 20 ste eeuw. En waar zullen zij dan leren hoe er les gegeven moet worden in de 21 ste eeuw?

4) Worden de studenten voldoende gestimuleerd om web 2.0, sociale media, blog…(ict in het algemeen) te gebruiken?

Beter zou het zijn indien de lectoren sociale media, blogs…. zouden integreren in hun lessen. Ook via opdrachten thuis en op school.  Het goede voorbeeld geven en dit ook linken naar klaspraktijk basisonderwijs toe. De studenten moeten er leren waar, wanneer en hoe ze deze sociale media kunnen gebruiken. Verdere vervolmaking komt dan wel later maar de aanzet moet in de opleiding gebeuren.

Een voorbeeld.

Leer de studenten tijdens hun stage een digitaal stageportfolio aanmaken, bied hen de kans  om items (foto’s, filmmateriaal, tekst, vragen…) openbaar te maken (via een blog) zodat medestudenten hierop kunnen reageren, tips geven….zo kunnen ze van elkaar leren. Nog beter zou het zijn dat ze hun bevindingen en vragen openbaar zouden maken aan de internetwereld. Zo kunnen ook gepassioneerde leerkrachten en andere mensen uit het onderwijs tips geven en hun ervaringen delen. De student beslist natuurlijk wat hij wil delen en wat niet.

5) Vind je dat lectoren in de lerarenopleidingen voldoende “vakkennis” hebben?

Er is een groot verschil tussen de lectoren. Er is zoveel informatie dat de lectoren niet alles meer kunnen weten over hun vak. Maar ook van hen wordt verwacht dat ze mee zijn, zich verdiepen in hun vak. Sommige lectoren staan niet open voor nieuwe informatie, van een student, over hun vak. Ze blijven vasthouden aan wat zij soms 20 of meer jaren geleden op de universiteit geleerd hebben. Of zoals Leo Bormans het ooit zei: “In 2020 zullen er 1 miljoen leerlingen van de 21^ste eeuw les krijgen enkel van leerkrachten uit de 20^ste eeuw.” Op z’n minst moeten toekomstige leerkrachten er de vernieuwingen leren kennen en ze leren toepassen in de klaspraktijk. De toekomstige leerkrachten moeten er ook een manier van “leren zoeken” aangeleerd krijgen zodat ze op de hoogte blijven van de vernieuwingen in het onderwijs. De grootste taak van de lerarenopleiding is de toekomstige leerkrachten voorbereiden op veranderingen in het onderwijs m.a.w. bij de studenten de innovatieangst wegwerken.

6) Hoe is het te verklaren dat stagiair(e)s soms moeilijk een stageschool vinden?

De stagescholen zien er geen voordeel meer in om stagiair(e)s aan te nemen omdat de win-win situatie zoek is. We kunnen een win- win situatie creëren door de stagiair(e)s samen met de leerkracht nieuwe zaken te laten bedenken en uit te proberen. Samen ervaringen opdoen, samen leren. Wat ook nog een probleem is, is dat sommige lerarenopleidingen verouderd denken over onderwijs. De studenten leren daar lesgeven op een manier die paste in de vorige eeuw. De stagiair(e)s krijgen niet de kans om nieuwe zaken uit te proberen binnen de innoverende gedachte van hun stageschool. Indien de pedagoog komt kijken en de geziene activiteit niet meteen lukt of de visie van de stageschool niet begrijpt, zijn ze meestal voor die stage over de hele lijn gebuisd. Deze studenten worden de “durf” ontgenomen. Met als gevolg dat ze ten prooi vallen aan innovatieangst. Deze toekomstige leerkrachten durven ook later niets meer uitproberen.

De communicatie van lerarenopleiding naar stageschool kan ook veel beter. Om deze reden haken stagescholen soms ook af.

7)  Hoe krijgen we terug meer mannelijke studenten naar de lerarenopleiding?

Om meer mannelijke studenten naar de lerarenopleidingen te krijgen zal deze opleiding uitdagender, creatiever en innovatiever moeten worden. Zo krijgen de mannen de kans om zich te onderscheiden. Mannen geven op een andere manier les dan vrouwen. Ook daar moet de lerarenopleiding rekening mee houden. Het zou goed zijn indien de lerarenopleiding  een universitaire opleiding wordt. Dit zou het imago van de leerkracht ten goede komen. Aan imago hechten de mannen veel belang, meer misschien dan vrouwen. Tevens biedt de universitaire opleiding dan ook de mogelijkheid voor een leerkracht om te doctoreren. Dat kan je enkel doen indien je een Master behaald hebt. Momenteel gaat dit niet met een diploma hoger onderwijs. Een leerkracht zou op deze manier vanuit zijn eigen klaspraktijk zaken kunnen onderzoeken en ontwikkelen. Op deze manier krijgen zij de kans hierover een doctoraat te schrijven.

8) Ervaar je dat lectoren vooroordelen hebben t.o.v. studenten die uit het BSO of het TSO komen?

Studenten uit het BSO en het TSO hebben vaak andere talenten en vaardigheden dan studenten uit het ASO. Er wordt vanuit de lerarenopleiding minachtend gekeken naar BSO’ers. We vinden ook dat zij een eerlijke kans verdienen, eventueel via schakelprogramma’s. Deze kans verdienen ze al vanaf de beginstreep. Er zijn reeds genoeg voorbeelden van studenten uit het BSO die beter scoren dan studenten uit  het ASO. Het is wel zo dat veel studenten uit het BSO en het TSO problemen hebben o.a. met spelling of talen in het algemeen. Via schakelprogramma kunnen heel wat achterstanden weggewerkt worden. Vele van de meest creatieve leerkrachten komen uit het BSO en het TSO. Wij hebben hen nodig.

De lerarenopleiding maakt vaak van creatieve beginnelingen niet- creatieve leerkrachten. Studenten die buiten de lijnen lopen, passen niet altijd binnen de visie van de school. Pas als zij zich gedragen als een grijze muis en trouwe volgeling van de opleidingsschool worden, kunnen ze slagen. Aan het einde van de opleiding is er nog weinig diversiteit tussen de leerkrachten merkbaar.  Ze denken ongeveer hetzelfde, kunnen ongeveer hetzelfde, weten ongeveer hetzelfde.

9) Hoe sta je tegenover vaste benoemingen in het onderwijs?

Vaste benoeming eens grondig herbekijken zou zeer zinvol zijn De schoolbesturen kunnen een leerkracht van wie het werk echt te wensen overlaat moeilijk ontslaan, maar een prima leerkracht kan wel vrijwillig vertrekken (zonder zijn vaste benoeming te houden) uit een school waar hij/zij benoemd is. Een benoeming steeds te hernieuwen voor een beperkte periode lijkt ons beter. Zo houden we de leerkrachten scherp.

10) Samengevat: over welke basiscompetenties kunnen leerkrachten die verandering op de werkvloer willen brengen best beschikken?

- creatief

- onderzoekend

- probleemoplossend denken

- denker en doener zijn

- niet bang zijn voor vernieuwing

- durf

- leergierigheid,

- gedreven zijn/ gepassioneerd

- talentgericht kijken naar de kinderen

- aan zelfreflectie doen

- ict-vaardig en hiervoor openstaan

- aanvaarden dat kinderen en leerkracht leren van elkaar.

- inzien dat leerkrachten van elkaar kunnen leren.

- lees regelmatig een boek en artikels over onderwijs.

- Kennis hebben over de visie van mensen zoals Ken Robinson, Jef Staes en de auteurs van  edushock….

- ken en volg wel eens een TED talk….

- laat je visie horen binnen het lerarenkorps.